دوم اسفند زادروز مهین اسکویی، مترجم، بازیگر و مدرس تئاتر و هنرمندی است که بعضی از او به عنوان اولین بانوی کارگردان تئاتر ایران یاد می‌کنند.

مهین اسکویی با نام خانوادگی عباس طاقانی، زاده اسفند سال ۱۳۰۹ است که در دوره نوجوانی و در زمانه‌ای که بسیاری از خانواده‌ها برای حضور دختران‌شان در فضای هنری سختگیری بسیار داشتند، به عرصه بازیگری پای گذاشت. او که پدری مذهبی داشت، خاله‌اش پوران از خوانندگان مشهور آن دوره بود.

این دختر جوان که از ۱۶ سالگی به عنوان شاگرد عبدالحسین نوشین، پدر تئاتر نوین ایران وارد فعالیت شد و از همان سال‌ها در کنار آموزش دیدن، بازیگری روی صحنه تئاتر را آغاز کرد. دیری نپایید که با بازی در نمایش «پرنده آبی» نوشته موریس مترلینگ و کار زنده‌یاد نوشین به اوج رسید.

اسکویی در تئاتر فردوسی در نمایش‌های گوناگونی روی صحنه رفت ولی هرگز تنها به تجربه‌اندوزی روی صحنه قانع نشد بلکه جزو اولین زنانی بود که در رشته تئاتر تحصیل کرد.

زمانی که تئاتر فردوسی به دلیل تحولات اجتماعی در ایران آن زمان تعطیل شد، او فرصت را غنیمت شمرد و با همسرش مصطفی اسکویی برای تحصیل در رشته تئاتر، کشور را به مقصد روسیه ترک کرد و در دانشکده هنرهای تئاتر مسکو لوناچارسکی رشته کارگردانی تئاتر را با درجه ممتاز به پایان رساند و در همین دانشکده به طور کامل سیستم استانیسلاوسکی را نیز آموزش دید و پس از ۱۰ سال اقامت درفرانسه، شوروی و آلمان یه کشور خویش بازگشت.

بعد از بازگشت به ایران با همراهی همسرش گروه تئاتر آناهیتا را پایه‌گذاری کرد و در همین گروه، نمایشنامه‌های بسیاری را ترجمه، کارگردانی و بازی کرد.

جدایی از گروه تئاتر آناهیتا و نیز همسرش مصطفی اسکویی، او را بر آن داشت تا گروه تئاتر زمان را بنیان نهد.

اسکویی در تمام سال‌های فعالیتش به عنوان مترجم، بازیگر، کارگردان و مدرس مشغول به کار بود. او هم نمایشنامه‌های مهمی ترجمه کرد و هم شاگردان بسیاری پرورد.

نقل قولی از مهین اسکویی، یکی از نخستین زنان هنرمند پیشگام در ایران وجود دارد که یادآوری آن در مقطع فعلی جالب توجه است.

اواخر دهه هفتاد که همزمان با دوران اصلاحات بود، اسکویی یک جلسه سخنرانی در مرکز ملی گفتگوی تمدن‌ها داشت.

او سخنان خود را با موضوع «بازیگری و پیشرفت تمدن‌ها» ارایه کرد. این هنرمند اما متاسف بود که تئاتر در ایران جزیی از تمدن به حساب نمی‌آید بلکه یک نوع تفریح است در حالیکه یکی از شاهراهای اصلی گفت وگوی تمدن‌ها، تئاتر است.

سال‌ها بعد مسیر تحولات سیاسی و اجتماعی کشور نشان داد که بی‌توجهی به فرهنگ گفتگو که یکی از اصلی‌ترین بنیان‌های تئاتر است، چه پیامدهای سنگینی به دنبال خواهد داشت.

اسکویی باور داشت که ویژگی هنرمند واقعی این است که فرمایشی کار نمی‌کند، بلکه کار او برآمده از خلاقیت است و تئاتری دارای ارزش است که ارشاد کننده و باعث تحولی در اندیشه تماشاگر شود.

او در آن مقطع هم از بی‌قانونی در عرصه تئاتر گله‌مند بود و از مجلس ششم خواسته بود تا قوانینی را دراین رابطه به تصویب رساند و دولت را مسئول مستقیم نظارت بر کیفیت تئاتر دانسته بود تا این هنر فقط جنبه سرگرمی و درآمدزایی نداشته باشد.

بانوی کارگردان در همان مقطع طی گفتگویی با ایسنا، تئاتر را تنها هنری دانسته بود که دروغ در آن جایی ندارد.

او عنوان کرده بود که بازیگر با کمک گرفتن از هنرهای دیگر مثل موسیقی و طراحی صحنه و ادبیات ، در جهت انتقال بهتر پیام نویسنده به تماشاگر می‌کوشد.

از نظر این هنرمند یک بازیگر برای این روی صحنه می‌رود که بتواند ارتباطی متقابل با تماشاگر برقرار و با اجرای خود، ذهنیت نویسنده را برای تماشاگران تداعی کند.

هرچند نیمه دوم دهه هفتاد را دوران شکوفایی دوباره تئاتر ایران می‌دانند اما مهین اسکویی در همان زمان هم گله داشت که در کشور ما کارهای تئاتری به صورت اصولی انجام نمی‌شود و این در حالی است که برای رونق تئاتر باید الفبا و علم بازیگری را یاد بگیریم.

نکته قابل تاملی که او به آن اشاره کرده بود و می‌توان آن را نوعی پیش‌بینی به شمار آورد، تاثیر وضعیت اقتصادی بر هنر تئاتر است. او گفته بود متاسفانه با وضع اقتصادی موجود فکر می‌کنم به زودی دچار بحران شویم بخصوص در مورد سینما، چرا که سینما همیشه از تئاتر تغذیه کرده است زیرا یک بازیگر ابتدا در تئاتر اصول بازیگری را یاد می‌گیرد و بعد به عرصه‌ی سینما وارد می‌شود.

مهین اسکویی در اواسط دهه۲۰ و در دورانی که عبدالحسین نوشین کار می‌کرد، به عنوان شاگرد و بازیگر در کنار او همکاری کرد و در تئاتر فرهنگ مستقر شد. او در نمایش‌هایی چون «روسپی بزرگوار» اثر جاودانه ژان پل سارتر و « سه دزد» ایفای نقش کرد. بعد از آن نیز به همراه نوشین و گروه او به تئاتر فردوسی رفت و در نمایش «ولپن» در نقش کلمبا ظاهر شد، نقطه اوج بازیگری مهین اسکویی در نمایش «پرنده آبی» موریس مترلینگ بود که نوشین در تئاتر فردوسی به صحنه برد.

در جریان بسته شدن تئاتر فردوسی، مهین اسکویی، همراه همسرش عازم فرانسه و بعد از دو سال نیز با استفاده از بورس دولتی شوروی عازم مسکو شدند و در سال ۱۳۲۹ در انستیتوی دولتی هنرهای مسکو (گی تیس) در چند مرحله از آزمون ورودی شرکت کردند و نمایش «شب بحرانی » از یک نویسنده لهستانی را به عنوان پایان‌نامه اجرا کردند. مهین و مصطفی اسکویی بعد از بازگشت به ایران در سال ۱۳۳۷ و در محل سینما آپادانا سابق «هنرکده آناهیتا» را تاسیس و کلاس‌های هنرپیشگی را در آن بر پا کردند.  در این گروه هنرمندان بسیاری همچون مهدی فتحی، محمود دولت آبادی، کاظم هژیر آزاد، جعفر والی، سیروس ابراهیم‌زاده، پرویز بهرام و … فعالیت می‌کردند. این زوج هنری در زمستان همان سال نمایش «اتللو» را با حضور هنرپیشگان آناهیتا به صحنه بردند که در این نمایش بازیگرانی چون پرویز بهرام، جعفر والی، مسعود فقیه، سیروس ابراهیم زاده و … حضور داشتند.

اجراهای بعدی آناهیتا نیز «خانه عروسک» ایبسن بود که مهین اسکویی خود کارگردانی کرده بود و بعد از آن نیز «هیاهوی بسیار برای هیچ» را در سال ۳۹ به صحنه برد و دو ماه بعد، «تراموایی به نام هوس» را کارگردانی کرد.

مهین اسکویی در سال ۴۴ و بعد از جدایی از مصطفی اسکویی از تئاتر آناهیتا نیز کناره گرفت و در همان سال در نمایش «چشم اندازی از پل» که پرویز بهرام کارگردانی کرده بود، در تئاتر کسری نقش‌آفرینی کرد.  در سال‌های ۶۱ به بعد اسکویی در کنار تدریس تئاتر، مجموعه سه جلدی آثار علمی استانیسلاوسکی، نمایشنامه «صاعقه» اثر آستروفسکی، «خرس و خواستگاری» اثر چخوف و «در اعماق» اثر ماکسیم گورکی را ترجمه کرد و در کنار این فعالیت‌ها چندین نمایش تلویزیونی چون «گرگ‌ها و بره‌ها»، «کالسکه زرین»، «غاز سالامانگ»، «پیچ خطرناک»، «ابلیس»، «شب‌های سفید»، «خرس و خواستگاری» و « جشن پانزده سالگی» را هم کارگردانی کرد.

اسکویی بعد از سپری کردن یک دوره طولانی بیماری ۱۲ دی سال ۱۳۸۴ در بیمارستان پاستور درگذشت.

 اندکی پیش از آغاز به کار چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر دیواره‌های سفید رنگی پیرامون مجموعه تئاتر شهر ایجاد شد و به تدریج این دیواره‌ها کل فضای مجموعه را در بر گرفت. در حال حاضر نیمی از فضای پیاده‌رو در فضای داخلی این دیواره‌ها قرار گرفته و این موضوع پرسش‌هایی را در ذهن جامعه تئاتری و نمایندگان رسانه‌ها ایجاد کرده است.

سید محمد جواد طاهری، مدیر مجموعه تئاتر شهر در پاسخ به ایسنا، نکاتی را درباره این دیواره‌ها و نیز وضعیت استقرار دستفروشان پیرامون تئاتر شهر و سرویس‌های بهداشتی طبقه سوم این مجموعه ارایه کرد.

او درباره محصور شدن مجموعه تئاتر شهر در میان این دیواره‌ها توضیح داد: آنچه در حال حاضر اتفاق افتاده، یک دیوار کارگاهی موقت است تا عملیات عمرانی و ساخت و ساز به کسی آسیبی نزند. طبیعتا بعد از ایجاد حریم اصلی مجموعه، این دیواره‌های موقت برداشته خواهد شد.

او درباره زمان‌بندی انجام مراحل کارگاهی گفت: پروسه اجرای این طرح، از سوی پیمانکار پروژه، بین ۶ ماه تا یک سال پیش‌بینی شده است و البته آقای اسماعیلی، وزیر ارشاد هم تاکید دارند که این طرح زودتر به نتیجه برسد.

طاهری درباره حریمی که قرار است در پیرامون تئاتر شهر ایجاد شود، توضیح داد: حریم مجموعه برگرفته از تیغه‌هایی خواهد بود که روی تاج بنای تئاترشهر وجود دارد و نیز ستون‌هایی که در مجموعه به کار رفته است و قطعا مانع بصری برای مجموعه ایجاد نخواهد کرد. از نظر ورود و خروج هم ۵ درب برای مخاطبان در نظر گرفته شده است که این درب ها شب‌ها بعد از پایان اجراها و تخلیه مجموعه، بسته می‌شوند تا دیگر شاهد حضور افراد کارتن‌خواب در فضای پیرامونی مجموعه نباشیم.

مدیر تئاترشهر درباره وضعیت استقرار دستفروشانی که در پیاده‌راه مجاور تئاتر شهر مشغول به فعالیت بودند، نیز گفت: شهرداری، فضای نسبتا مناسبی را رو به روی تئاتر شهر، در خیابان سرمد، برای استقرار دستفروشان اختصاص داده‌. اولویت با دستفروشانی است که پیرامون تئاتر شهر فعالیت می‌کرده‌اند. شهرداری قول داده این طرح زودتر اجرایی شود تا وضعیت معیشتی دستفروشان دچار خلل نشود.

او در ادامه درباره گمانه‌زنی‌هایی که درمورد تغییر مکان روابط عمومی مجموعه تئاتر شهر زده می‌شود، توضیح داد: هنوز چیزی به قطعیت نرسیده و در حد طرح و ایده است و بازگوکردنش هم چندان خوشایند نیست. هرچند روابط عمومی مجموعه برای تجمع دوستان تئاتری و نمایندگان رسانه‌ها فضای مناسبی است، ولی برای اینکه بتوانیم شرایط متمرکزتری داشته باشیم، شاید اتاقی را به طبقه سوم اضافه کنیم.

طاهری اضافه کرد: همه وظایف روابط عمومی، این نیست که پاتوق گروه‌های نمایشی و خبرنگاران باشد زیرا کارکنان روابط عمومی، برای تنظیم اخبار و فعالیت‌های خود به تمرکز نیاز دارند. بنابراین در رابطه با اتاق روابط عمومی، بنده گفتم اگر سه اتاق مجزا برای روابط عمومی در نظر گرفته شود، ایده اینکه اتاق روابط عمومی فعلی تبدیل به اتاق تشریفات شود، مطرح است که البته باز هم در اختیار روابط عمومی خواهد بود . در حال حاضر، عمدتا در مراسم‌ها و رویدادها، پذیرایی از مهمانان خاص در اتاق تشریفات که در طبقه دوم واقع شده، مورد استفاده قرار می‌گیرد که به نظر بنده مناسب نیست. شما تصور کنید ما از مقام وزارت و دیگرمسئولان کشوری بخواهیم در آنجا پذیرایی کنیم. به نظر بنده به دلیل همجواری روابط عمومی با سالن مشاهیر، می‌توان از این فضا استفاده کرد که باز هم تاکید می‌کنم در حد یک ایده است که ابتدا با کارمندان روابط عمومی در میان گذاشته شده اما متاسفانه دوستان، کمی عجولانه حاشیه‌سازی کردند و در آخر پس از ارزیابی، نتیجه‌گیری می‌کنیم.

او در پاسخ به اینکه روابط عمومی تئاتر شهر همواره مکان گفت و گوی هنرمندان و نمایندگان رسانه‌ها داشته و محدود کردن آن می‌تواند آسیب‌زا باشد، گفت: گپ و گفت‌ها برای ما هم مفید است و قصدمان ایجاد محدودیت نیست.

مدیر مجموعه تئاتر شهر در پاسخ به وضعیت سرویس‌های بهداشتی طبقه سوم که مدتی است بسته شده‌اند، نیز گفت: از آغاز ساخت مجموعه تئاتر شهر، در طبقه سوم سرویس بهداشتی نبوده و زمانی که در طبقه سرویس بهداشتی ایجاد می‌کنند، به دلیل اینکه استاندارد نبوده، همیشه بوی نامطبوعی در فضای راهروی طبقه سوم که فضایی اداری دارد، می‌پیچید.

طاهری اضافه کرد: با بررسی‌هایی که انجام دادیم، متوجه شدیم که قبلا در این طبقه اصلا سرویس بهداشتی نبوده است. به هر حال طبقه سوم به دلیل ماهیت اداری خود و اینکه فضای مخاطب عام نیست، با بازسازی سرویس‌های طبقه چهارم، مشکلی نخواهد داشت چون در هر حال سرویس‌های بهداشتی طبقه سوم وضعیت خوبی نداشت. در حال حاضر که سرویس‌های طبقه پایین بازسازی شده و بعد از بازسازی سرویس‌های طبقه چهارم، سرویس‌های بهداشتی تالارهای چهارسو و سایه را نیز انجام خواهیم داد.

او در پاسخ به اینکه آیا امکان بهسازی سرویس‌های بهداشتی طبقه سوم وجود ندارد؟ تصریح کرد: متاسفانه لوله‌کشی‌ها اصولی نبوده است. در بازسازی‌های گذشته تئاتر شهر، به این مجموعه بی‌مهری شده که نتیجه آن کارهای غیراصولی است که نتایج نامطلوبی در پی داشته. فکر می‌کنم درست‌ترین کار این است که به اصل مجموعه بازگردیم و از کارهای تازه و غیراصولی که به مجموعه آسیب می‌زند، پرهیز کنیم. به همین دلیل معتقدم کمترین تغییر، درست‌ترین کار است.

طاهری با یادآوری کمبود فضاهای نمایشی ادامه داد: متاسفانه در سال‌های گذشته به دلیل کمبود سالن، حتی کارگاه‌های دکور و لباس را به سالن و فضای اجرای نمایش تبدیل کرده‌ایم در حالیکه بهتر بود به فکر راهی اساسی برای حل این کمبود می‌بودیم. به عنوان نمونه، ای کاش مجموعه‌ای از سالن‌های تئاتر را در مجتمع ولیعصر که مجاور تئاتر شهر است، ایجاد می‌کردیم. در حال حاضر سالن‌های زیرین تئاتر شهر نه توجیه اقتصادی دارند و نه از نظر ایمنی، اصولی هستند.به هر حال، درست است که دچار کمبود سالن و فضای نمایش هستیم ولی درست نیست که برای حل این مشکل، هر جایی را به سالن تبدیل کنیم.

یزدان پژو که نمایش خود را بر اساس کتاب مشهور افسانه شعبان نژاد با عنوان «گرگم و گله می‌برم» در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان روی صحنه می‌برد، در گفتگو با ایسنا درباره استفاده از کتاب شعر «گرگ بلا جلو بیا جلو بیا» که متعلق به از یکی از شاعران پرآوازه‌ کودک است، توضیح داد: با مجموعه اشعار خانم شعبان نژاد از چند سال پیش آشنا شده بودم و چند باری در کلاس‌های نمایش خلاق با بچه‌ها بر این متن کار کردم و واکنش آنان را به این داستان دیدم و متوجه شدم چقدر از موقعیت‌هایی که پیش می‌آید، لذت می‌برند. از سوی دیگر، ریتمیک بودن متن، سبب می‌شد که بچه‌ها به خوبی با ترانه‌ها ارتباط برقرار کنند و این چنین شد که این کار را برای اجرا آماده کردم. خوشبختانه پس از صحبت با خانم شعبان‌نژاد، ایشان اجازه استفاده از متن را دادند.

این کارگردان، یکی از چالش‌های خود را در اجرای این نمایش، انتخاب نام آن دانست و اضافه کرد: اسم کتاب «گرگم و گله می‌برم» است و در آغاز ما هم همین نام را برای نمایش انتخاب کردیم ولی بعد از صحبت‌های بسیار به این نتیجه رسیدیم که نامی غیرتکراری انتخاب کنیم تا خانواده‌ها و کودکان نتوانند از روی اسم، داستان نمایش را پیش‌بینی کنند و بیشتر جذب کار بشوند.

او درباره شیوه کارگردانی این نمایش نیز گفت: خردسالان و کودکان ذهنی پاک و خلاق و جستجو گر دارند که نمی‌توان به راحتی از پرسش‌ها و ابهام‌های ذهن‌شان فرار  کرد. بنابراین در کارگردانی تمام تلاشم را انجام دادم که داستان نمایش برای کودک جذاب و خوش آب و رنگ بشود و تا حد امکان، خردسالان، پاسخ پرسش‌هایشان را از دل نمایش به دست آورند تا اینکه در حین اجرا از والدین‌شان بپرسند.

یزدان پژو اضافه کرد: تمام اتفاقات نمایش، جلوی چشم تماشاگر می‌افتد؛ از تعویض صحنه تا چیدمان صحنه‌ها و نور هم به اندازه‌ای هست که خردسالان تاریکی را احساس نکنند و دچار استرس و ترس از تاریکی نشوند.

او که در اجرای نمایشش از عروسک بهره می‌برد، در این باره گفت: از همان ابتدای آماده‌سازی کار، شیوه نمایش عروسکی را برای اجرا انتخاب کرده بودم چون دنیای عروسکی پر از فانتزی و جذابیت‌هایی است که در دیگر شیوه‌ها وجود ندارد و چون مخاطب خردسال هم از قوه تخیل قوی برخوردار است، می‌تواند خود را با شخصیت‌های عروسکی همراه، و داستان را بهتر درک کند.

یزدان پژو با ارایه توضیحاتی درباره شیوه اجرایی این نمایش ادامه داد: در هر صحنه از نمایش تماشاگر با شخصیتی جدید رو برو می‌شود که از دیدن‌شان بسیار ذوق زده می‌شود و بدین ترتیب، تمرکز خود را از داستان اصلی از دست نمی‌دهد. شیوه اجرایی ما در نمایش به صورت تلفیقی از عروسک‌های تاب تیبل و اِلِمان‌های فانتزی است که در طول تمرین‌ها، اندکی تغییر پیدا کردند. ضمن اینکه برای ایجاد پرسپکتیو در نمایش از شخصیت‌های مامان بزی و گرگ، عروسک‌های کوچک‌تری هم ساختیم که برای خردسالان باور پذیرتر بشود.

این کارگردان درباره گروه سنی تماشاگران این نمایش و واکنش آنان نسبت به این اثر نمایشی توضیح داد: مخاطبان نمایش ما خردسالان  و کودکان هستند که خوشبختانه، پس از پایان نمایش، از نتیجه کار، کاملا راضی و خندان می‌شوند. بیشتر آنان می‌گویند ما از شجاعت مامان بزی خیلی خوش‌مان آمد و رضایت دارند از اینکه باد، گرگ بلا را با خود می‌برد. حتی والدین هم در انتهای نمایش از داستان و شخصیت‌پردازی‌ها و شیوه ساخت عروسک‌ها کاملا رضایت دارند که فرزندان‌شان با اینکه شخصیت گرگ را می‌بینند ولی اصلا از آن نمی‌ترسند. آنان همچنین خوشنودند که زنگوله‌پا با کمک دوستانش، به هدف خود می‌رسد.

به گزارش ایسنا، گروه اجرایی این نمایش به شرح زیر هستند:

نویسنده: افسانه شعبان نژاد، کارگردان: سمیرا یزدان پژو، بازیگران: (بازی‌دهندگان) ریحانه باغبادی، عاطفه بحرالعلوم طباطبایی، سمیرا یزدان پژو.

ترانه‌سرا و تنظیم آهنگ: ریحانه باغبادی دستیار کارگردان: محمد سعادت زاده طراح عروسک و ساخت عروسک: بهار ‌محمدی، سمیرا یزدان پژو، طراح دکور و ساخت دکور: علیرضا حسین پور، سمیرا یزدان پژو طراح لباس و دوخت لباس: سارا یزدان پژو، طراحی پوستر و بروشور: خاطره خسروی، علی محمدی نور: محمدرضا ‌شاملو ‌فرد عکاس: فرشته شفیعی روابط عمومی: ریحانه ‌مطهری، روژین ‌ستاری، روشنک ‌کریمی، تئاتر ‌کودک ‌ببین.

در خلاصه داستان این نمایش آمده: «بچه‌های مامان بزی مشغول بازی هستند که ناگهان گرگ بلا یواشکی اونها رو با خودش می‌بره، مامان بزی که می‌فهمه، ردپای گرگ رو دنبال می‌کنه تا بچه‌هاشو پیدا کنه اما…»

این اثر نمایشی تا ۱۵ اسفند هر روز ساعت ۱۶ و به مدت ۴۰ دقیقه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان روی صحنه می‌رود.